Poreski status frilensera u Republici Srbiji

Autor: advokat Pavličić V. Predrag, Advokatska kancelarija „VUK Poreski Advokati“

Datum: 22. oktobar 2020. godine

Prema OLI (Online Labour Index) podacima, na osnovu analize sprovedene od strane iLabour projekta pri Univerzitetu u Oksfordu, Srbija se nalazi u samom vrhu po udelu na tržištu frilensera. To znači da Srbija ima više frilensera nego Francuska, Nemačka ili Ujedinjeno Kraljevstvo po glavi stanovnika. Analiza je utvrdila da srpski frilenseri čine približno 1% tržišta. Ako to uporedimo sa činjenicom da populacija Srbije čini oko 0,001% svetske populacije, jasno je da je onlajn frilensing u Srbiji zastupljen u značajnoj meri. Oni koji se bave ovom vrstom rada, zarađuju najčešće koristeći neku od frilens digitalnih platformi. Nekim frilenserima ovo predstavlja dodatnu zaradu uz zaposlenje, dok određen broj frilensera nije nigde zaposlen, pa obavljanje ovih delatnosti spada u sivu zonu poslovanja i predstavlja za njih jedini izvor prihoda.

Digitalne platforme kao što su Upwork, Skrill, Freelancer, Elance, Toptal i sl., nisu registrovane kao poslodavci u Republici Srbiji. Zbog toga nemaju obavezu da frilenserima garantuju prava iz radnog odnosa: radno vreme, socijalnu zaštitu, godišnji odmor itd. Sa druge strane, država je u ozbiljnom poreskom gubitku zbog toga što se ovo poslovanje u najvećoj meri obavlja u sivoj zoni.

Prema najnovijim procenama, više od 100.000 lica u Srbiji radi preko interneta samostalno. Ukoliko taj posao rade kao preduzetnici, frilenseri su u obavezi da na ostvarenu dobit plaćaju porez po principu samooporezivanja, ili kao paušalci. Međutim, najveći deo frilensera obavlja svoje aktivnosti bez bilo kakvog registrovanja delatnosti, te bez prijavljivanja ostvarenih prihoda, koji stoga nisu ni oporezovani.

Osvrnućemo se na relevantne aspekte u odnosu na dva načina naplate prihoda sa digitalnih platformi, prenosom novčanih sredstava na račun poslovne banke ili putem novčanih doznaka.

1. Prenos na račun poslovne banke

Poslednjim izmenama Zakona o poreskom postupku i poreskoj administraciji („ZPPPA“) iz decembra 2019. godine, propisana je obaveza za poslovne banke da na zahtev Poreske uprave dostavljaju podatke u elektronskom obliku o stanju i kompletnom prometu na tekućim računima i štednim ulozima pravnih lica, preduzetnika i fizičkih lica, depozitima pravnih lica, kao i o brojevima tekućih računa i štednih uloga fizičkih lica i nazivu banaka koje ih vode, a koji podaci se odnose na period koji odredi Poreska uprava u svom zahtevu.

Osim toga, od ranije postoji obaveza u skladu sa ZPPPA za poslovne banke da u elektronskom obliku dostavljaju Poreskoj upravi podatke o:

• izvršenim platnim nalozima za isplatu ili prenos po isplatiocima prihoda i šiframa plaćanja do petog dana u mesecu za prethodni mesec;
• uplaćenim novčanim sredstvima na deviznim računima fizičkih lica, u roku od 30 dana od dana pojedinačne uplate;
• uplatama na račun obveznika poreza na dohodak građana po osnovu prihoda od samostalnih delatnosti u kalendarskom mesecu, u roku od 15 dana po isteku kalendarskog meseca.

U vezi sa navedenim, Poreska uprava je 13. oktobra 2020. godine izdala saopštenje u kome navodi da raspolaže podacima o uplatama iz inostranstva fizičkim licima u Republici Srbiji i ustanovila da postoji visoka stopa nepoštovanja poreskih propisa u poređenju sa podacima o poreskim prijavama o obračunatom i plaćenom porezu samooporezivanjem i pripadajućim doprinosima na zarade ili druge vrstu prihoda. Takođe je pozvala sva fizička lica koja su propustila da podnesu poreske prijave da samoinicijativno to učine, obračunavajući poreze i doprinose sa pripadajućom kamatom i izmirujući svoje zakonske obaveze, radi izbegavanja odgovornosti pre preduzimanja bilo koje radnje Poreske uprave u vezi sa učinjenim radnjama ili propustima.

Ne čini se realnim da Poreska uprava detaljno analizira podatke za sva fizička lica – frilensere u Srbiji koja su ostvarila prihode iz inostranstva prethodnih godina, i da zatim te prihode upoređuje sa njihovim poreskim prijavama (koje najčešće nisu ni podnete). Navedeni podaci se obrađuju softverski na osnovu parametara analize rizika. Bez obzira na to, zakonom propisana obaveza plaćanja poreza postoji za sva lica, uključujući frilensere, koji od te obaveze nisu izuzeti po bilo kom osnovu, dok se samoinicijativnim prijavljivanjem i plaćanjem poreza i doprinosa pre poreske kontrole, eliminiše mogućnost prekršajnog ili krivičnog gonjenja tih lica.

Takođe, za frilensere koji ostvaruju značajnije prihode iz inostranstva, svakako je poreski najpovoljnije da se u Srbiji registruju kao preduzetnici, te da u zavisnosti od konkretnih poslovnih okolnosti, preduzmu odgovarajuće mere i radnje radi optimizacije svojih poreskih troškova, koji adekvatnim poreskim planiranjem mogu da se svedu na krajnje razumnu meru.

2. Prenos putem novčanih doznaka

Odredbama člana 103.b Zakona o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma, Narodna banka Srbije („NBS“) je određena kao institucija nadležna za vođenje Jedinstvenog registra korisnika platne usluge izvršavanja novčane doznake („Registar“). NBS je otpočela sa vođenjem Registra od 01. juna 2020. godine. Sam naziv Registra ne ukazuje na bitnu činjenicu da će se podaci iz nalaziti u evidenciji Registra ukoliko korisnik bude primao gotovinu iz inostranstva (osim preko platnog računa u banci) i da će samim tim biti na radaru državnih organa.

Novčane doznake (lični transferi novca) su platne usluge kod kojih pružalac platnih usluga prima novac od platioca bez otvaranja računa za platioca ili primaoca, isključivo radi prenosa tih sredstava primaocu plaćanja. Lični transferi novca obuhvataju doznake radnika, penzije i druga socijalna primanja, kao i pomoći i poklone iz inostranstva, upućene fizičkim licima rezidentima Srbije. Do jula 2020 godine, skoro 900.000 građana je upisano u Registar, od kojih je 136.288 platilaca i 754.095 primalaca plaćanja.

Registar sadrži sledeće podatke o korisnicima novčanih doznaka, platilaca i primalaca:

• ime i prezime;
• državljanstvo;
• JMBG/br. pasoša za strance;
• adresa prebivališta/boravišta;
• naziv države slanja/prijema;
• podatak da li je korisnik platilac ili primalac;
• datum prijema platnog naloga/datum stavljanja na raspolaganje sredstava;
• podatak da li je platna usluga pružena u saradnji sa globalnom platnom institucijom i njen naziv;
• ukoliko je platna usluga pružena samostalno, naziv usluge i platioca;
• datum pružanja podataka NBS-u o korisniku novčane doznake od strane pružaoca platne usluge.

Obavezu redovnog dostavljanja podataka u Registar imaju svi pružaoci platnih usluga izvršavanja novčane doznake, tj. banke i platne institucije koje pružaju ovu platnu uslugu, kao i JP Pošta Srbije.

Osnovni cilj vođenja Registra je unapređenje efikasnosti sistema za sprečavanje pranja novca u vezi sa platnim transakcijama. Registar je proširen tako da obuhvati ne samo račune pravnih lica i preduzetnika već i račune svih fizičkih lica, sa posebnim fokusom na korisnike novčanih doznaka, imajući u vidu ozbiljnu rasprostranjenost mreže globalnih platnih institucija (Western Union, MoneyGram, Ria Money Transfer itd.), koje pružaju usluge prenosa novčanih sredstava bez otvaranja posebnog računa.

Formiranjem Registra se ne daju nikakva dodatna prava državnim organima, niti će im biti dostupni bitno drugačiji podaci od postojećih koji se tiču krivičnog gonjenja, već se omogućava olakšani i brži pristup podacima o korisnicima novčanih doznaka. Podaci iz Registra neće biti javno dostupni, već će se na njih primenjivati odredbe Zakona o platnim uslugama koje se odnose na poslovnu tajnu.

Iako Registar ne sadrži podatke o iznosima transakcija i drugim detaljima osim propisanih, na osnovu podataka koje finansijske institucije dostavljaju Registru postoji mogućnost da se po određenim parametrima kao što su učestalost, način prenosa, podaci o platiocima i primaocima sredstava itd., kod državnih organa stvori sumnja u zakonitost takvih isplata. Samim tim, lica koja u našem fiskalnom sistemu nemaju prijavljen osnov za primanje/slanje novčanih doznaka, potencijalno mogu da se nađu u situaciji da postanu predmet kontrole radi utvrđivanja porekla i osnova sticanja takvih sredstava. Ukoliko se utvrdi sa nisu ispunjeni zakonski uslovi, postoji verovatnoća da takva sredstva budu oporezovana, ili u određenim slučajevima i oduzeta, a samo neprijavljivanje slanja/prijema sredstava sankcionisano.